BAYBURT KUŞU

Bayburt merkez ve köylerinde, komşu vilayet Gümüşhane'de ve İstanbul'da ikamet eden Bayburtlu kuşçular tarafından sesi için bakılan bir güvercin çeşididir.

Öncelikle çift kukul denilmesinin nedeninden başlayarak Bayburt kuşunun karakteristik özelliklerinden kısaca bahsedelim. Bayburt kuşu başının arka tarafında kulaktan kulağa (Takka) yani kukulu olması, başının ön tarafında burnunun üzerinde perçem olması nedeniyle çift kukul olarak adlandırılmaktadır.

Ön perçemi olmayıp arka kukulu olan kuşlar Tek kukul olarak adlandırılmaktadır. Son zamanlarda arka kukulu olmayıp ön perçemi olan kuşlarda nadiren de olsa çıkmaktadır.

Bayburt kuşu tamamen yerli bir ırktır. Gaga yapıları normal boyda olup erkek kuşların gagaları dişi kuşlara nazaran biraz daha kalın ve geniştir. Siyah (Kahverengine yakın) ve beyaz olmak üzere iki renk gaga çeşidi vardır. Gözleri ise açık ve koyu renkte olup, siyah beyaz karışımı veya portakal rengine yakındır. Ayaklar kırmızı renkte ve paçasızdır. Ancak parmakları kapatmayacak şekilde çok hafif paçası (Yani tüyü) olanlarda vardır. Bu kuşlar yetiştirme tarzına göre genellikle ürkek yaradılışta ve kanatlarını kuyruk üzerinde taşırlar. Bayburt kuşunda aranılan özellik sesinin güzel olmasıdır. Renk veya diğer karakteristik özelliklerinin pek ehemmiyeti yoktur.

ÖTÜŞ ŞEKLİ
Erkek kuşlar için geçerli olmak üzere öncelikle vak, vak larını alarak hava kesesini yani Kuşçu tabiriyle (Kurçasını) şişirip kendine özgü bir ses çıkarır. Burada sesin kalın, orta veya tiz olması aranmaz yalnızca sesin güzelliğine bakılır. 

KUŞ RENKLERİ
1.Beyaz
2.Kara  (Siyah olan kuş rengi diğer bir ifadeyle arap)
3.Mor  (Koyu ve açık kahverengi olan kuş rengi)
4.Al (Morun biraz daha kırmızısı olan kuş rengi)
5.Boz (Koyu gri veya açık gri ) bu renk kuşlara diğer bir ifade ile elifli de diyebiliriz
6.Kula (Al rengin sarıya yakın rengi)
Nadiren de olsa Beyaz, mor ve siyah karışımı üç renkli kuşlara da rastlanılmaktadır. 

Şimdi bu altı rengin karışımından diğer kuş renklerini sıralayabiliriz: 
A- Beyaz ve siyah karışımından Kara Çakal veya Kargalı, göğsünde beyazı olana Kara Yıldız, sırtında siyahı olana Sırtıkara diyebiliriz.
B- Beyaz ve mor karışımından Kemer, göğsünde beyazı olana Mor Çakal, sırtında moru olana Pullu (Diğer bir ifadeyle abalı) diyebiliriz.
C- Beyaz ve al karışımdan yine Kemer, göğsünde beyazı olana Al Çakal, sırtında alı olana da Pullu ( Diğer bir ifadeyle abalı) diyebiliriz.
D- Beyaz ve boz karışımından yine Kemer, göğsünde beyazı olana Boz Çakal, sırtında boz olana da yine Pullu diyebiliriz.
(Bunun haricinde rengi siyah olup kanatlarının ucu beyaz olana Sekül Arap denilir. Aynı şekilde morlara da Sekül Mor denilir. Mor ve kula rengi karışımı kuş rengine de Pinti denilmektedir. Morun ve arabın göğüs kısmında tavuk yumurtası büyüklüğünde beyaz olması ve karın altına beyaz şerit olması halinde Torlu veya Torlak denilmektedir.)

BAYBURT KUŞUNDAKİ ARANILAN VASIFLAR
1. Güzel ötecek
2. Ağızlı ötecek.
3. Sakin ötecek
4. Hep aynı ölçüde ötecek.

Daha teferruatlı anlatacak olursak;
A. Öncelikle sesi güzel olacak kalın, orta ve tiz olabilir.
B. Vak vak larını alıp ağızlı ötecek “Ağızlarını dolandırarak öterse yani üç sefer vak alırsa çok daha ala olur” çünkü bu zor bir haslettir her kuş bu meziyeti gösteremez.
C. Acele etmeyip tane, tane sakin ötecek,
D. Ses uzunluğu kısa olmayıp normal ve hep aynı ölçüde ötecek. 

Bu dört özelliği en ideal ve en güzel şekilde kendisinde cem eden kuş BAŞKUŞ hükmündedir.

KUŞ SESLERİ
1. Derin (tiz) sesli öten kuş çeşidi:
Eğer sesi fazla duyulmazsa derin öterse pek fazla itibar edilmez. Derinin tokunu öterse herkes tarafından rağbet edilir.

2. Orta sesli öten kuş çeşidi:
Genelde bu seste öten kuşlar herkes tarafından sevilir. Tok ve geniş seste öterse daha bir başka sevilir.

3. Dolgun sesli öten kuş çeşidi:
Eğer bu sesteki bir kuş (hor öterse) yani sesi güzel olmazsa çok fazla itibar edilmez. Ancak Davudi (Kuşçu tabiriyle Topraklık tosun)sesinde olursa herkesin gönlünü cezb ederek adeta kuş ehlini mest eder. Genelde de BAŞKUŞ dediğimiz kuşlar bu tür seste öterler. Bu seste bir kuş yetiştiği zaman, yaşamı boyunca BAŞKUŞ hükmündedir. Bu çeşit kuşlar on, on beş senede bir yetişir. Gönül ve hafızalara nakş olarak ehilleri tarafından sohbet ortamlarında yeri geldiğinde arzu ve özlemle yâd edilir.

KUŞ SINIFLARI (Kategorileri)
1. Normal (Saklanır) dediğimiz kuşlar:
Bu çeşit kuşlar aşağı yukarı her kuşçunun damında sesi güzel olan bir kuş çeşididir.

2. İyi dediğimiz kuşlar:
Bu çeşit kuşlar her damda olmayıp vasfı itibariyle sesi güzel olan kuşlara nazaran ağızlı ötüp herkes tarafından hüsnü kabul gören bir kuş çeşididir.

3. Meşhur dediğimiz kuşlar:
İyi kuş diye nitelendirdiğimiz sesi güzel ve ağızlı öten iyi kuşa nazaran sakin ötüp herkes tarafından rağbet edilen en az dört dörtlük dediğimiz kuşun o üç vasfını kendinde cem eden nadir kuş sınıfındaki bir kuş çeşididir.

4. Baş kuş dediğimiz kuşlar:
Bu çeşit kuşlar yaşamış olduğu dönemlerde meşhur kuş vasıflarının hepsini en iyi şekilde kendinde cem edip, menendi olmayan Cumhur kuştur. Tek bir kuşçuda olur yaşadığı müddetçe gıpta edilen  kuş çeşididir.

Yazan : Mustafa KAYALI