GÜVERCİNGİLLER ( COLUMBIDAE )
Columbiformes takımı iki alt takıma ayrılmaktadır. Bunlardan biri
Columbae, diğeri ise Pterocletesdir. Columbae alt takımı ise iki
familyadan meydana gelmektedir. Bunlardan ilki Columbidae diğeri ise
Raphidaedir.
Konumuzu oluşturan Columbidae familyasının güvercin ve kumruları da
içine alan bir çok alt familyası bulunmaktadır. Columbidae familyası
içine dahil olan 250den fazla kuş türü bugün dünyanın kutuplar hariç
hemen her yerine dağılmış olarak yaşamaktadır. Toplu halde yaşama
eğiliminde olan kuşlardır.
Ülkemizde Columbidae familyasının üyelerinden sadece 7 tanesine doğal
olarak rastlanmaktadır. Bu araştırma ülkemizde rastlanan 7 türü
tanıtmayı amaçlamaktadır. Bu 7 türü tanıtmadan önce Columbidae
familyasının bazı özellikleri üzerinde durmak istiyoruz.
GÜVERCİNGİLLERİN GENEL YAPISI
Bu gruba giren kuşların çoğu orta irilikte, küçük ve yuvarlak
başlı, kısa ayaklı, uzun ve sivri kanatlı kuşlardır. Yerde beslenmeye
uyarlanmış bir vücut yapıları bulunan bu kuşlar iyi uçucudurlar.
Güvercingillerin gaga biçimleri beslenme alışkanlıklarına göre
değişiklik göstermektedir. Güvercingiller genellikle tane ( tohum ) ile
beslenen kuşlardır. Ancak yurdumuzda bulunmayan ve meyve ile beslenen
bazı türleri de vardır. Tane ile beslenen türlerde gaga, uzun ve
incedir. Meyve ile beslenenlerde ise gaga kalın ve papağanlarınkine
benzer şekilde ucu kancalıdır.
Güvercingillerde yemek borusunun üzerinde yer alan ve besinleri
depolamaya yarayan bir kursak bulunmaktadır. Ağızlarında diş gibi kesici
ve öğütücü organları bulunmadığından güvercinler yediklerini direkt
olarak kursaklarına gönderirler. Besinlerin depolanma ve sindirilme
işlemi kursakta başlar ve tohumları öğütebilecek kadar gelişmiş olan
taşlıkta devam eder. Tohumla beslenen güvercingillerde bağırsak uzundur.
Meyve ile beslenenlerde ise daha kısadır.
Güvercingillerde bahar ayları ile birlikte çiftleşme ve yumurtlama
dönemi başlar. Erkek güvercinler kendi üreme bölgelerini diğer erkeklere
karşı koruma eğilimindedirler. Genellikle erkek kuş kendi üreme
bölgesinde öterek dişi kuşu buraya çeker ve çiftleşirler. Dişi kuş, türe
göre değişmekle birlikte genellikle iki tane yumurta yapar. Yuva yeri
seçimi ağaç dalları üzeri, ağaç ve kaya kovukları, hatta toprak üzerine
bile olabilmektedir. Güvercin yuvaları, diğer bazı kuşlarla
karşılaştırıldığında son derece basittir. Çalı çırpıdan oluşan ufak bir
yığınak şeklindedir.
Dişi ve erkek kuş nöbetleşe olarak kuluçkaya yatarlar. Kuluçka süresi
ortalama 15 gün kadardır. Yavrular yumurtadan çıktıklarında tüysüz ve
gözleri kapalıdırlar. Yavrunun bakımı da gene ana ve baba kuş tarafından
ortaklaşa yürütülür. Yavrunun gözleri 5-6 gün içinde açılır. 1 aylık
olduklarında bütün tüyleri çıkmış ve uçabilecek hale gelmiş olurlar.
Başlangıçta yavrunun gagası yumuşaktır ve kendi kendine yem yiyemez ve
ana ve babası tarafından beslenir. Gaganın sertleşmesi 40 gün kadar
sürmektedir. Bu sürenin sonunda yavru kuş kendi başına beslenebilecek ve
tam olarak uçabilecek konuma gelmektedir.
GÜVERCİNGİLLERİN FARKLI ÖZELLİKLERİ
Güvercin, insanoğlunun evcilleştirdiği ilk kuş olma özelliğini
korumaktadır. Dolayısıyla güvercin yetiştiriciliğinin tarihi de oldukça
eskilere kadar gitmektedir. Güvercingilleri diğer kuşlardan ayıran bazı
önemli özellikler bulunmaktadır. Bunların başında, su içme şekilleri ve
yavru besleme özellikleri gelmektedir.
SU İÇME ŞEKİLLERİ
Güvercingillerde su içme şekli diğer bir çok kuştan farklıdır. Diğer
kuşlar, bir yudum su alıp kafalarını yukarı doğru kaldırarak suyu
yutarlar. Kuşlarda burun delikleri ile gagaları arasını kapatabilecek
bir yapı bulunmaz. Bu nedenle kuşlar, vakum oluşturup suyu ememezler.
Suyu gırtlaklarına iletebilmek için kafalarını yukarı kaldırma
gereksinimi duyarlar. Ancak güvercingiller, burun deliklerini de suya
daldırırlar ve yemek borusundaki kasların yardımı ile vakum oluşturarak
aynı memelilerde olduğu gibi suyu emerek içerler. Bu özellik sadece
güvercingiller familyasına ait kuşlarda bulunmaktadır. Bu özellikleri
nedeni ile güvercinlerin içecekleri su kaynaklarının ya da su kaplarının
gaga ve burun deliklerini daldırabilecekleri derinlikte olmaları
gerekir.
GÜVERCİN SÜTÜ SALGISI
Bütün kuşlar içinde yalnızca Columbidae ( güvercingiller ) üyelerinde
rastlanan benzersiz bir özellik yavruların beslenmesi için güvercin
sütü adı verilen bir salgının salgılanmasıdır. Yavrular yumurtadan
çıktıktan sonra yaklaşık bir hafta süre ile bu salgı ile beslenirler.
Daha sonra ana ve babalarının kursaklarında öğüttükleri yarı sindirilmiş
besinle beslenmeye geçerler. Yavru kuş gagasını ebeveynlerinin ağzının
içine sokar ve ebeveynlerinin kusmasını sağlayarak bu salgıyı alır.
Güvercinin beynin altında bulunan hipofiz bezinin salgıladığı prolaktin
adı verilen bir hormon, bu salgı mekanizmasını harekete geçirmektedir.
Kursak çeperinden salgılanan bu besleyici maddenin bileşimi
memelilerdeki süte oldukça yakındır. Halk arasında kuş sütü olarak
bilinen bu salgı, güvercinlerde sadece kuluçka dönemi sonuna doğru
yaklaşık bir hafta süre ile salgılanan bir maddedir.
GÜVERCİNGİLLERİN YURDUMUZDA BULUNAN ÜYELERİ
250den fazla üyesi bulunan güvercingiller ailesinin yurdumuzda sadece 7
türü doğal olarak yaşamaktadır. Bu 7 türden biri göçmen, diğerleri
yerli kuştur. Evcil güvercini de dahil edersek 8 tür olduğunu
söyleyebiliriz. Bu türleri Türkçe, Latince ve İngilizce ve Almanca
adları ile şu şekilde sıralayabiliriz.
1) Kaya Güvercini ( Columba livia ) ( Rock Dove ) ( Felsentaube )
2) Tahtalı ( Columba palumbus ) ( Woodpigeon ) ( Ringeltaube )
3) Gökçe Güvercin ( Columba oenas ) ( Stock Dove ) ( Hohltaube )
4) Evcil Güvercin ( Columba domestica )
5) Kumru ( Streptopelia decaocto ) ( Collared Dove ) ( Türkentaube )
6) Küçük Kumru ( Streptopelia senegalensis ) ( Palm Dove) ( Palmtaube
)
7) Üveyik ( Streptopelia turtur ) ( Turtle Dove ) ( Turteltaube )
8) Doğu Üveyiği ( Streptopelia orientalis ) ( Rufous Turtle Dove )
KAYA GÜVERCİNİ ( Columba Livia )
Evcil güvercinlerin atası olduğu kabul edilmektedir. Görünüş olarak
evcil güvercinlere benzer. Gövdesi kurşuni mavidir. Kanatlar açık
kurşuni mavi olup üzerinde iki tane siyah şerit ( çubuk ) bulunur. Boyun
yanları yanar döner erguvani ve yeşil renktedir. Kuyruk tüylerinin ucu
siyahtır. Kuyruk üstü tüyleri beyaz ya da açık gridir. Kanat altları
beyazdır. Gaga siyah, ayaklar kırmızı, tırnaklar siyah, göz rengi koyu
portakal, kırmızı, göz halkası sarıdır. Boyu 32 cmdir.
Kırlarda, tarlalarda kaya kovuklarında yaşar. Dünyada en yaygın olan
güvercin türüdür. Bu türün şehirlere adapte olmuş bir grubu şehir
güvercini adı ile anılır. Cami avlularında, şehir meydanlarında büyük
gruplar halinde karşılaştığımız bu güvercinler, son yıllarda evlerin
çatılarına ve balkonlarına kadar yayılmışlardır.
Kaya güvercinlerinde eşlerin birbirine bağlılığı ömür boyu devam eder.
Dişi kuş iki yumurta yapar. Yılda üç kez kuluçkaya yattıkları olur.
Kuluçka süresi 18 gündür. Yavrular 1 ay içinde yem yiyebilecek ve
uçabilecek hale gelirler. Yavruların eşeysel olgunluğa erişmeleri 6 ay
kadar sonra olur.
TAHTALI ( Columba Palumbus )
Güvercinlerin en irisidir. Boynun iki yanında ve kanatlarında beyaz
bantlar bulunur. Boyundaki beyaz bant sadece erişkin kuşlarda vardır.
Genç kuşlarda henüz oluşmamıştır. Özellikle uçarken kanadında bulunan
beyaz şerit ile kolayca ayırt edilebilir. Boyun kısmı parıltılı yeşil,
göğüs kısmı erguvani ve kanat uçları siyahtır. Kuyruk diğer güvercinlere
göre daha uzundur. Gaga sarı, bacaklar kırmızıdır. Boyu 40 cm kadardır
ve sert kanat vuruşları ile uçar.
Yapraklı ve iğneli yapraklı ormanlarda, dağlık alanlarda yaşar. Meşe
palamudu ormanlarında sık rastlanır. Yurdumuzda ormanlık ve ağaçlı bütün
bölgelerinde bulunur. Yuvasını ağaç dalları arasına, ağaç kovuklarına
yapar. Dişi kuş 2 yumurta bırakır. Kuluçka süresi 15 18 gündür. Yılda
iki kere kuluçkaya yatar. Yavrular 1 aylık olduklarında yem yer ve
uçabilirler. Yavrular ikinci yaşın ortalarında eşeysel olgunluğa
ulaşırlar. Bu kuşlarda yuvayı erkek kuş hazırlamaktadır. Eş seçimi
sezonluktur. Her sezonda yeni eş edinilir.
GÖKÇE GÜVERCİN ( Columba Oenas )
Görünüş olarak kaya güvercinine benzer. Ancak rengi daha koyu mavi ve
kurşunidir. Göğüs koyu erguvanidir. Kuyruk sokumunda beyazlık bulunmaz.
Kanatları üzerindeki siyah şeritler ( kolon ) daha incedir. Kuyruk
ucundaki siyah bant ise daha geniştir. Boyu 33 cmdir. Gaganın dip kısmı
kırmızı, uca doğru sarımsı, ayaklar ise kırmızıdır. Gözü koyu renklidir.
Ağaç, kaya ve toprak kovuklarına yuva yapar. Yaşlı ormanları sever.
Kışın açık arazide bulunur. Yılda üç kez aynı yuvada kuluçkaya yatar.
Kuluçka süresi 17 gündür. Yavruları 25 günde yem yiyebilecek hale
gelirler. Eş seçimi sezonluktur.
Her türlü tane ve tohumla beslenen bu güvercine, yurdumuzun Orta
Anadolu, Akdeniz ve Güneybatı Anadolu bölgelerinde devamlı rastlanırken,
Karadeniz ve Kuzeybatı Anadolu bölgelerinde yaz göçmeni olarak görülür.
EVCİL GÜVERCİN ( Columba Domestica )
Değişikliği sevmemeleri, yuvalarına ve eşlerine olan bağlılıkları, yön
bulma konusundaki ustalıkları onların belli yerlere kolayca alışmalarını
sağlamıştır. Gerek bu özellikleri gerekse farklı bazı nitelikleri bu
kuşların insanlar tarafından benimsenmesine ve yetiştirilmelerine neden
olmuştur.
Tüm dünyada farklı amaç ve eğilimlerle beslenen evcil güvercinlerin
dünya üzerinde 800 kadar farklı ırkı olduğu bilinmektedir. Tüm bu ırklar
farklı renk, büyüklük ve özelliklere sahiptir. Bu ırklardan 30 kadarı
ülkemizde de yetiştirilmektedir.
Ülkemizde en yaygın olarak yetiştirilen ırk Taklacı veya Mardin adı
ile bilinen kuşlardır. Bunun dışında, Adana, Ankut, Atlas, Azman,
Bağdat, Bango, Baska, Bayburt, Bayramlı, Bursa, Çakal, Dolapçı, Domino,
Dönek, Gökela, Hünkari, İskenderun, Karakan, Kelebek, Kumru, Mavibaş,
Selçuk, Tavuskuyruk, Trabzon, Trakya gibi ırklar bulunmaktadır. Her ırk
kendi içinde farklı özellikleri olan bireyleri barındırmaktadır. Örneğin
Taklacı ırkı içinde, Mavi ( gök ), Sabuni ( boz ), Arap, Miski,
Çakmaklı, Beyaz, Sarı, Şekeri, Kırmızı, Kahverengi ( çikolata ),
Yanardöner, Zeytini gibi alt bireyler yer almaktadır.
Evcil güvercinin atasının kaya güvercini ( Columba livia ) olduğu görüşü
Darwin de dahil olmak üzere çeşitli araştırmacılar tarafından
savunulmaktadır. Farklı bazı ortitologlar ( kuş bilimciler ) ise, evcil
güvercinin 2 veya 4 tür yabani güvercin türünün melezlenmesi ile ortaya
çıktığı görüşünü benimsemektedirler.
KUMRU ( Streptopelia Decaocto )
Kolyeli Kumru adı ile de bilinen bu kuş, güvercinden biraz küçüktür.
Boyu 31 cm kadardır. Genel olarak üzerinde kül rengi yada bej renkler
hakimdir. Boynunun gerisinde siyah bir çizgi bulunmaktadır. Bu nedenle
kolyeli kumru olarak da adlandırılmaktadır. Kanat telekleri koyu gri,
kuyruk telekleri ise sırtının rengindedir. Gaga gri, ayaklar ise
kırmızıdır. Göz beyaz ya da açık gridir.
İnsana yakın bir kuştur. Şehirlerde ve diğer yerleşim yerlerinde
insanlarla birlikte yaşamayı sever. Ağaç üstlerine, elektrik ve telefon
direklerine, çatı kenarlarına yuva yapar. Yaptığı yuvalar oldukça
özensizdir. Dişi kuş yuvaya iki yumurta bırakır. Kuluçka süresi 15 gün
kadardır. Yılda üç defa kuluçkaya yatar. Yavrular 3 haftalık
olduklarında yem yiyebilecek ve uçabilecek hale gelirler. Bir yaşından
itibaren eşeysel olgunluğa erişen yavrular, sezonluk olarak eş seçerler.
Yurdumuzda Doğu Karadeniz sahili ile Doğu Anadolunun bazı yerleri
haricinde her yerde rastlanır. Taneler, tohum, böcek ve üzümümsü
meyvelerle beslenir.
KÜÇÜK KUMRU ( Streptopelia Senegalensis )
Görünüş olarak üveyiği andırmaktadır. Boyu 26 cm olan bu kuşun kuyruğu
üveyiğe benzer. Kanat örtüleri ve sırtı beneksiz kızıl kahverengi, kanat
altı örtüleri gri-mavidir. Göğüsünün üst kısmında siyah benekler
bulunur. Gaga siyah, ayaklar kırmızıdır.
İnsanlarla birlikte bulunmayı sever. Yuvasını pencere kenarlarına, ağaç
dallarına, saçak çıkıntılarına yapar. Yaptığı yuvalar oldukça
özensizdir. Dişi kuş yuvaya iki yumurta bırakır. Kuluçka süresi 15 gün
kadardır. Yavrular 3 haftalık olduklarında yem yiyebilecek ve uçabilecek
hale gelirler. Bir yaşından itibaren eşeysel olgunluğa erişen yavrular,
sezonluk olarak eş seçerler. Yurdumuzda doğal olarak Güneydoğu
Anadoluda bulunur. Diğer bölgelere buradan dağılmıştır.
ÜVEYİK ( Streptopelia Turtur )
Kolyeli Kumrudan biraz küçük olan bu kuşun boyu 28 cmdir. Üveyik bir
yaz göçmenidir. Yurdumuza ilkbaharda gelir. Ülkemizde kuluçkaya yatar ve
yavrular. Daha sonra kışı geçirmek üzere Orta Afrika ve Güney Asyaya
gider. Yurdumuzun hemen her bölgesinde görülür. Ürkek bir kuştur.
Kuş genel olarak kızılımsı pas rengindedir. Sırt ve kanat örtü tüyleri
koyu kahverengidir. Karın ve kuyruk altı tüyleri beyazdır. Kuyruk
tüyleri koyu gridir. Kuyruk tüylerin orta tüyler dışında kalanlarının
uçları beyazdır. Gaga koyu gri, bacaklar kirli kırmızıdır. Göz portakal
rengindedir. Sert ve hızlı uçar.
Ergen kuşlarda boyunun yanlarında enine üç tane dalgalı siyah şerit
bulunur. Bu siyah şeritlerin etrafı beyazdır. Genç kuşlarda bu şeritler
bulunmaz ve renk olarak daha kahverengine yakındırlar. Özellikle ötüş
sesi ile tanınan bir kuştur.
Ağaçlık geniş tarım alanlarında, orman kenarlarında, bağ ve bahçelerde
yaşar. Yuvasını ağaç dalları arasına veya sık çalılıklara yapar. Sıcak
bölgelerde yılda iki kez kuluçkaya yatar. Dişi kuş çalı çırpıdan oluşan
özensiz yapılmış yuvaya iki yumurta bırakır. Kuluçka süresi 15 gündür.
Yavrular üç haftalık olduklarında yem yiyebilecek ve uçabilecek hale
gelirler. Sezonluk olarak eş seçen bir kuştur.
DOĞU ÜVEYİĞİ ( Streptopelia Orientalis )
Büyük Üveyik adı ile de bilinen bu kuş, üveyikten biraz daha iricedir.
Boyu 33 cmdir. Büyüklük olarak bir güvercini andırır. Yaşayışı,
beslenmesi, üremesi aynı üveyiğe benzer. Renk olarak sırtı ve kanatları
daha koyu, üzerindeki lekeler daha büyükçedir. Kanatların altı koyu gri,
uçma teleklerinin uçları siyahtır. Kuyruk teleklerinin uçları ise
üveyikteki gibi beyaz değil gridir. Boyunda ergen kuşlarda bulunan beyaz
zemin üzerindeki siyah şeritler üveyiğe oranla daha ince ve sayıca daha
fazladır.
Ülkemizde nadir olarak gözlenen kuşlardan birisidir. Ana vatanı Orta ve
Doğu Asya olan bu kuşa yurdumuzda sadece Doğu ve Güneydoğu Anadoluda
rastlanmaktadır.
Araştıran ve Derleyen:
Yavuz İŞÇEN / ANKARA
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1) Kuşlar, Nihat Turan 1990
2) Türkiyenin önemli kuş alanları, DHKD 1997
3) Türkiye ve Avrupanın kuşları, DHKD, 2002
4) Güvercin ve güvercin yetiştiriciliği, Doç. Dr. Türker Savaş
5) Ana Biritanica
6) Birds of the world, Colin Harrison, Alan Greensmith, 1996
7) Birds of britain and europe, Poul Stery, Jim flegg, 1996
8) Birds, JohnBull, 1978 |