İRAN'DA GÜVERCİN IRKLARI

İran’ın bir çok değişik güvercin ırkları var. Bunların içinde en çok tanınanı dünya çapında İran Yüksek Uçucusu olarak bilinen ve İran’da Tahran güvercini olarak tanınan ırk. Bu kuşların yetiştiricileri için en önemli özellikleri maraton uçucusu (tippler gibi uzun saatler havada kalma) olmalarıdır yüksek uçuşları ve takla atma özellikleri (düz takla ve havada fişekli takla atma)  ikinci planda kalır. Hatta günümüzde takla atmaları bir dezavantaj olarak kabul edilip bu tür özelliklerin ırktan çıkarılmasına çalışılmaktadır. Maraton türü yarışlara Gırobandi denir. Renk olarak genelde mavi kırmızı ve gümüş renklerinin beyaz üzerinde dağılımı görülür. Bu renkler çoğunlukla kaplan, heybe ve akbaş kalıplarında görülsede ırkta renk ikinci planda olduğu için genelde net değildir.

Vücut yapıları oldukça kuvvetli olan bu kuşlar irilik bakımında bizim takla ırkımızla posta arasındadır. Irkın içinde damara bağlı olarak büyük cüsse farklılıkları görülür. Yine damara bağlı olarak oyun farklılıkları, ender düz takla atanından havada fişekli oynayanına ve çoğunlukta olan hiç oyun göstermeyenine kadar, vardır. İran yüksek uçucusunun kökeni oldukça eskilere dayandığı halde (7. yüzyıl, o zamanın haber güvercinleri)  şu anki halinin atalarından çok farklı olduğunu atalarını bilmeden rahatlıkla söyleyebiliriz. Bunun nedeni yetiştiricilerin her zaman daha dayanıklı ve güzel renkli ırk arayışında olması ve bu tür kuşların devamlı ırka kırılmasıdır. Öyleki ırkın bireylerindeki gevşek tüy yapısı bunu açıkca belli etmekteysede en bariz özellik, özellikle taklası az veya hiç olmayan damarlarda, bizde İspir diye anılan ve Mısır’ın ulusal güvercin ırkı olan Mısır Kırlangıcı (Egyptian Swift)’nın kendine has kanat yapısının özellikle erkek kuşlarda tüneklerken görülebilmesidir. Kuyruk genelde 12 tüyden oluşur ve enderde olsa 13-14 tüylü kuşlar görülebilir. Kuyruk üstü hepsinde mevcuttur. Kafa yapıları yine damara göre değişsede genelde iri kafa ve uzunca gaga yapısı tercih edilir. Resesiv olsada arka tepe az sayıda bulunur. Arka tepe külah şeklindedir. Paçasız olan bu ırkta çok ender olarak bileğin üstünde tüylere rastlanılır. Bu yetiştiriciler tarafından istenilmeyen bir özelliktir.

Uçuş tarzları kuvvetli olasada her maraton ırkı gibi yavaştır. Tippler gibi yelkenleme hareketleri bulunmaz. Kuşların enerjilerini tasarruflu kullanmaları amacıyla yavaş uçmaları istensede kanat çırpmadan rüzgarı kullanmaları kabul edilmez ve bu tür eğilimleri olan kuşlar filodan uzaklaştırılır. Irkın iyilerinin tek uçuşu tercih etmeleri dikkati çeker. Uçuşa başladıktan belli bir süre sonra bu tür kuşlar filodan ayrılırlar ve tek uçmaya başlarlar. Sinekte gözden kaybolur, arada bir kendilerini gösterirler. Irkın iyisi 4 ile 8 saat arası ve üstün nitelikte olanları 8 ile 11 saat arası uçar. Bu uçuş saatlerini öteki maraton ırklarının rekorlarıyla karşılaştırmak yanıltıcı olabilir.

Bunun nedeni, İran yüksek uçucusunun öteki ırklar gibi bütün yıl uçurulmamasıdır. Hatta, bu kuşlar neredeyse bütün yılı kanatları ve kuyrukları kesik olarak geçirirler. Uçurulmaları yılda sadece bir aydır. Haziranın 21inde kanatları hazır olacak şekilde makaslı kanat ve kuyruk tüyleri 50 gün önceden çekilir. Bu tarihten itibaren her gün daha uzun süre uçurulmak suretiyle eğitime tabi tutulup aynı zamanda yıl boyunca depolanan yağlar eritilir. Haziranın 21iyle Temmuzun 21i arasında seçilecek bir gün yapılacak şampiyonaya hazırlanırlar. İlk 45 gün damın üzerine gerilen ağ ile kuşların havalanmaları engellenir. Amaç taze olan kanat tüylerinin zedelenmemesidir. Bu süre içinde protein yüzdesi yüksek olan tahıllarla beslenirler.

Takip eden 5-7 gün süresinde ağ kaldırılır ve kuşlar her sabah bir kaç saatliğine dama bırakılır. Bu safhada yem kısıtlamasına geçilir ve kuşlar günde sadece bir kere beslenir. Bu süre sonunda kuşlar uçuşa hazır duruma gelirler. Eğitim 6 gün üst üste uçuşla başlar. Amaç zayıflayan ve yağlanan kasların açılmasıdır. 6 gün sonrası 2 gün uçuş ve 2 gün istirahat sistemine geçilir ve eğitim süresince kuşlar akdarı ile beslenir. Şampiyonanın ilk safhası hakemlerin seçimi, şampiyona gününün belirlenmesi ve yetiştiricilere kuşlarını havalandırmaları için verilecek zaman diliminin kararlaştırlımasıdır. Her yetiştiriciye bir hakem tayin edilir ve beraber orta hakemi seçerler. Şampiyonaya katılan yetiştiriciler 101 ile 401 güvercinden oluşan filolar uçurduğu için kuşları havalandırma zamanı önemlidir. Bu zaman dilimi uçurulacak filonun büyüklüğüne göre belirlenir. Bunun dışında her yetiştiricinin kaç tane Zeer Payi denen (yerde dolaşacak) kuş bulundurabileceğine karar verilir. Bu kuşların kanatları kesiktir ve amaçları havadaki kuşların yorulduklarında dama çekinmeden inmelerini sağlamaktır. Yarıştan bir iki gün önce uçurulacak filodaki bütün kuşların kuyrukları damgalanır.

Uçuş sırasında atmaca salıdırısına uğrayan kuşların zamanlaması sayılmaz. Bu kuraldan dolayı kuşları saldırıya uğramayan yetiştiricilerin dezavantajda kalmalarını engellemek için, bu yetiştiricilerin uçurduğu filolardan ilk inen kuşun zamanlaması sayılmaz. Bunun dışında uçurulduğu damın dışında her hangi bir yere atan kuşun zamanlaması filo zamanlamasına eklenmez. İnen kuşların hemen salmaya girmesi istenir. İndikten sonra tekrar uçan kuşların zamanlaması silinir ve bu hareketi yapan kaç kuş varsa o sayıda en son inen kuşların zamanlamaları iptal edilir. Geriye kalan kuşların her birinin toplam uçuş saati bir birine eklenir ve filoda kaç kuş varsa (başka yerlere atan veya yeniden uçuşa geçen kuşlarda dahil olmak üzere) o rakama bölünüp filonun averaj zamanlaması alınır. En uzun zamanlamaya sahip yetiştirici şampiyonayı kazanır.

Tahran türü kuşları maraton yerine taklası için yetiştiren yetiştiricilerde bulunmaktadır. Bu tür kuşlar aynı ırk olsalarda üretim amaçları farklılığı nedeniyle zamanla fiziksel farklılıklar göstemiştir. Maraton kuşlarına göre daha küçük olan bu kuşlarda kafa ve gaga yapısıda küçükçedir.

Tahran'da beslenen bir başka ırkda Şahrestoni adıyla tanınır. Bu tür kuşların beslenme amacı bizim Güneydoğu Anadolu'da görülen güvercin savaşlarına benzer. Diğer yetiştiricilerin kuşlarını yakalamak için uçurulan bu kuşlar bir çok ırktan oluşur. Tahran'daki filo ırkları Arap ve Türk filo ırklarından tamamen farklıdır. Uçuşları fazla yüksek veya uzun süreli olmaz. Bu tür kuşların diğer ırklardan en farklı özellikleri yetiştiricilerinin ıslıklarıyla hareket etmeleridir. Her yetiştiricinin düz uçuş, sola dönüş, sağa dönüş, belli bir yükseklikte harmanlama, diğer filolara karışma, diğer filodan ayrılma ve iniş için ayrı komut ıslığı vardır.