Tüberküloz denince, birçok tipi olan, kronik olarak ilerleyen ve
mykobakterilerle bulaşan bir enfeksiyon anlaşılmaktadır. En bilinenleri,
insan tüberkülozunu başlatan mykobakteriyum tuberkulosis humanum, sığır
tüberkülozunu başlatan mykobakteriyum tuberkulosis bovis ve kanatlı
tüberkülozunu başlatan mykobakteriyum m.aviumdur.
Tarihçe:
İnsan tüberkülozuna sebep olan tetikleyici 1882 yılında Robert Koch
tarafından; kanatlılara sebep olan 1891 ve sığırlarda sebep olan 1896
yılında bulunmuştur. Farklı olan tetikleyiciler birbirine benzemektedir.
Sığırlarda tüberküloza neden olan tetikleyici geçmişte insanlarda da
enfeksiyonlara neden olmuş ve 2. Dünya Savaşı sonrasında gelişmiş
ülkelerde bir takım hukuki önlemler sayesinde bertaraf edilmiştir.
Bugün özellikle kesim hayvanlarında (Sığır, Domuz) M.avium
enfeksiyonunun sebep olduğu tüberküloz benzeri hastalıklar tespit
edilmektedir.
Güvercinler sadece kuş tüberkülozuna yakalanmaktadır. Güvercinlerde
tüberkülozla ilgili raporlara 1884 yılında Cornill ve Megnin ile Sutton
ve Gibbs tarafından yer verilmiştir.
Hastalığın Ortaya Çıkışı ve
Anlamı:
Tüberküloz sadece evcil güvercinlerde görülmemekte, yabani şehir
güvercinlerinde de görülmektedir. Özellikle az havalandırılan, fazla
ışık almayan, dengeli beslenmeyen ve başka enfeksiyon hastalıklarına da
maruz kalmış küçük çiftlik tarzı salmalarda ortaya çıkmaktadır.
Salmadaki güvercinlerin yaşlı olmasının da tüberkülozun ortaya
çıkmasındaki etkisi büyüktür. Çiftliklerde çıkma tarzı tavuk
beslenmesinden vazgeçilmesinin ardından kanatlı tüberkülozunun
azalmasıyla, güvercin tüberkülozu da azalmıştır.
Hastalık Tetikleyicileri:
Kanatlı tüberkülozunu başlatan mykobakterium avium özel renklendirme
metoduyla başka bakterilerden gözle ayırt edilebilen zayıf yapıda, çubuk
şeklinde ve 5/1000 mm. uzunluğundadır. Çoğaltılması laboratuar ortamında
özel üreme tabanlarında gerçekleşirken, gözle ayırt edilebilen koloniler
görmek için 2-4 haftalık bir süre gerekmektedir. Dış etkenlere karşı
oldukça güçlü bir mum kaplaması vardır. Koşullar uygun olduğu takdirde
dış dünyada birkaç ay hayatta kalabilir. Sadece yoğun ve direkt güneş
ışığında çabuk ölmektedir. Dezenfeksiyon için sadece virüsün mum
kaplamasına zarar vererek onu öldürecek dezenfektanlar tavsiye
edilmektedir.
Hastalığın Bulaşması ve Yayılması:
Güvercinler tüberküloz
bakterisini genellikle dışkıya bulaşmış yem ve içme suyu ile alırlar.
Hastalığın seyri genelde bağırsak hastalığı şeklinde geçtiğinden,
tetikleyiciler dışkı yoluyla büyük miktarlarda dışarıya atılmaktadır.
Her bir dışkı yığınında binlerce tüberküloz bakterisi bulunabilir.
Tetikleyicinin ağız yoluyla alınmasının yanı sıra, özellikle enfekte
olmuş dışkının kuruyup toz haline gelip, salma içindeki kanat
çırpmasından dolayı diğer tozlara karışıp, solunum yoluyla yada göz
yoluyla da vücuda girebilir.
Güvercinler sadece birbirleriyle değil, başka
kanatlılar vasıtasıyla da enfekte edilebilir. Tüberkülozlu güvercinler
başka kanatlılar için de bir enfeksiyon kaynağı olabilir.
Hastalığın Oluşması:
Güvercinlerde tüberkülozun ortaya çıkışı yaş ve dirence bağlıdır. İlk
safhada yaşlı hayvanlar hastalanır. Kuluçka süresi birkaç hafta ile
birkaç ay arasındadır ve alınan tetikleyicinin miktarına ve alınma
yöntemine bağlıdır. İlk enfeksiyondan sonra hastalık haftalarca veya
aylarca sürer. Çoğu zaman 2. yılında bazı belirtiler gösterir.
Gizli oluşan enfeksiyonlarda hedef organda, ki bu
genelde bağırsak ve nadiren de akçiğer veya dış deri olur, bir iltihap
oluşur. Tekrarlanan ve büyük miktarlarda tetikleyici alınması ile oluşan
vakalarda güvercinler kural olarak kronik olarak seyreden hastalık
tipine yakalanırlar. Bu da m.aviumun iltihap yuvasından kan yoluyla
vücuda yayılması ve yerleşmesi şeklinde izah edilebilir.
Enfeksiyon türüne ve hedef organa bağlı olarak bağırsak, karaciğer
akciğer ve deri tüberkülozu farklılık gösterir.
Hastalık Belirtileri:
Tüberkülozun ilk işaretleri tüylerde matlaşma, zayıflık, kanatların
aşağıda taşınması, tüylerin kabarması, dengeli beslenmeye rağmen ağırlık
kaybı, göz renginin matlaşması, bitmeyen ve kötü kokan ve içinde
sindirilmemiş tohumların bulunduğu ishaldir. Kemik ve eklem
tüberkülozunda kalınlaşmış kemik ve eklem, bazen de uyuşukluk ve uçuş
problemleri baş gösterir. Şüpheli iltihaplı şişkinlikler göz çevresinde
veya deri altında başka bölgelelerde de görülebilir.
Salmada daima sadece birkaç hayvan hastalanır. Bunlarda birkaç hafta
içinde ölürler. Ani ölümler tüberküloz değişime uğrayan karaciğer veya
dalakta oluşan iç kanama sonucunda meydana gelir. Salmanın uzun süreli
tüberküloze maruz kalmasıyla tüberküloz bakterisi o derece çoğalır ki,
genç hayvanlarda da ölümler meydana gelir.
Otopsi:
İç organlardan genellikle karaciğer ve dalak değişime uğramıştır. Aşırı
büyümüş, kahverengi-kırmızı ile sarı-kahverengi arası bir renge bürünüp,
genelde tek tek veya çok sayıda küçük mercimek büyüklüğünde, pürüzsüz,
gri-sarı, sert veya yumuşak tüberküloz düğümleriyle kaplıdırlar.
Daha küçük oluşumlar organ yüzeyini kaplamaz.
Doku genelde karaciğer ve dalak yırtılması sonucu kanamanın karın
boşluğuna ulaşmasına neden olabilecek kadar kırılgandır. Böbrekler
şişmiş, açık renk ve mattır. Bağırsakta da bazı bölgelerinde tek tük
veya büyük miktarlarda tüberküloz bakterisine rastlanır. Bu bakteriler
buradan bağırsak duvarını geçerek bağırsağa yerleşir, burada düğme
büyüklüğünde kistlere dönüşüp buaradan da kitleler halinde dışkı
yoluyla dışarıya atılır.
İnsanlarda güvercinlerden daha fazla görünen primer akciğer
enfeksiyonunda akciğerde tek tük veya büyük miktarlarda, arpa ile
bezelye büyüklüğü arasında kistler oluşmakta ve zamanla bu kistler
birleşerek daha büyük koloniler meydana getirmektedirler. Genel bir
tüberkülozda benzer oluşumlar diğer organlarda da meydana gelmektedir.
Göz kenarında da göze ve gözkapağına geçip, açılan ve patlayan yumuşak
kistler oluşabilir. Benzer değişiklikler dış deride, özellikle kafa ve
parmak bölgesinde görülebilir. Kemiklerde de, özellikle üst ve alt bacak
borumsu kemiklerinde, ancak kemiklerin kırılmasıyla görülebilecek
tüberküloz kistler teşhis edilebilir.
Tedavi:
Tüberküloz hastalığının tedavisi imkansız olduğu için tüm tedavi
yöntemleri başarısız olacaktır. Bu nedenle tüberküloz teşhisi konan tüm
hayvanlar derhal imha edilmeli ve kimseye zarar vermeyecek şekilde
ortadan kaldırılmalıdır. En iyi yöntem tüm salmanın imha edilerek, salma
tamamiyle temizlenip dezenfekte edildikten sonra yeni bir filo
oluşturulmasıdır. Sağlam gibi görünen hayvanların başka yetiştiricilere
verilmesi veya gösteri ve uçuş yarışmalarına katılmak kesinlikle
imkansızdır.
Önlem:
Hijyenik iyileştirmeler ile enfeksiyon hastalıklarının taşınmasını
engellemek için gerekli yasal düzenlemelere uymanın yanı sıra, kronik
olarak zayıflamış olanların belirmesiyle bu hayvanlar bir veteriner
kliniğinde kontrol edilmelidir. Komşu salmalarda ve özellikle bugünlerde
sık sık oluşturulan güvercin çiftliklerinde tüberkülozun kesinleşmesi
akabinde kendi salmamız gerekli prosedüre dahil edilmelidir.
Bunun yanında güvercinlerin diğer kuş ve kanatlı
türleriyle her türlü teması engellenmelidir. Güvercinler özellikle
tavuklarla bir arada tutulmamalıdır. Satın alınan güvercinlerin
tüerküloz görülmeyen salmalardan olmasına dikkat edilmelidir.
Ufuk ALAGÖZ tarafından TGYB için çevirilmiştir. |