TÜBERKÜLOZ

(VEREM)

Tüberküloz denince, birçok tipi olan, kronik olarak ilerleyen ve mykobakterilerle bulaşan bir enfeksiyon anlaşılmaktadır. En bilinenleri, insan tüberkülozunu başlatan mykobakteriyum tuberkulosis humanum, sığır tüberkülozunu başlatan mykobakteriyum tuberkulosis bovis ve kanatlı tüberkülozunu başlatan mykobakteriyum m.avium’dur.

Tarihçe:
İnsan tüberkülozuna sebep olan tetikleyici 1882 yılında Robert Koch tarafından; kanatlılara sebep olan 1891 ve sığırlarda sebep olan 1896 yılında bulunmuştur. Farklı olan tetikleyiciler birbirine benzemektedir. Sığırlarda tüberküloza neden olan tetikleyici geçmişte insanlarda da enfeksiyonlara neden olmuş ve 2. Dünya Savaşı sonrasında gelişmiş ülkelerde bir takım hukuki önlemler sayesinde bertaraf edilmiştir.
Bugün özellikle kesim hayvanlarında (Sığır, Domuz) M.avium enfeksiyonunun sebep olduğu tüberküloz benzeri hastalıklar tespit edilmektedir.
Güvercinler sadece kuş tüberkülozuna yakalanmaktadır. Güvercinlerde tüberkülozla ilgili raporlara 1884 yılında Cornill ve Megnin ile Sutton ve Gibbs tarafından yer verilmiştir.

Hastalığın Ortaya Çıkışı ve Anlamı:
Tüberküloz sadece evcil güvercinlerde görülmemekte, yabani şehir güvercinlerinde de görülmektedir. Özellikle az havalandırılan, fazla ışık almayan, dengeli beslenmeyen ve başka enfeksiyon hastalıklarına da maruz kalmış küçük çiftlik tarzı salmalarda ortaya çıkmaktadır. Salmadaki güvercinlerin yaşlı olmasının da tüberkülozun ortaya çıkmasındaki etkisi büyüktür. Çiftliklerde çıkma tarzı tavuk beslenmesinden vazgeçilmesinin ardından kanatlı tüberkülozunun azalmasıyla, güvercin tüberkülozu da azalmıştır.

Hastalık Tetikleyicileri:
Kanatlı tüberkülozunu başlatan mykobakterium avium özel renklendirme metoduyla başka bakterilerden gözle ayırt edilebilen zayıf yapıda, çubuk şeklinde ve 5/1000 mm. uzunluğundadır. Çoğaltılması laboratuar ortamında özel üreme tabanlarında gerçekleşirken, gözle ayırt edilebilen koloniler görmek için 2-4 haftalık bir süre gerekmektedir. Dış etkenlere karşı oldukça güçlü bir mum kaplaması vardır. Koşullar uygun olduğu takdirde dış dünyada birkaç ay hayatta kalabilir. Sadece yoğun ve direkt güneş ışığında çabuk ölmektedir. Dezenfeksiyon için sadece virüsün mum kaplamasına zarar vererek onu öldürecek dezenfektanlar tavsiye edilmektedir.

Hastalığın Bulaşması ve Yayılması:
Güvercinler tüberküloz bakterisini genellikle dışkıya bulaşmış yem ve içme suyu ile alırlar. Hastalığın seyri genelde bağırsak hastalığı şeklinde geçtiğinden, tetikleyiciler dışkı yoluyla büyük miktarlarda dışarıya atılmaktadır. Her bir dışkı yığınında binlerce tüberküloz bakterisi bulunabilir. Tetikleyicinin ağız yoluyla alınmasının yanı sıra, özellikle enfekte olmuş dışkının kuruyup toz haline gelip, salma içindeki kanat çırpmasından dolayı diğer tozlara karışıp, solunum yoluyla yada göz yoluyla da vücuda girebilir.
Güvercinler sadece birbirleriyle değil, başka kanatlılar vasıtasıyla da enfekte edilebilir. Tüberkülozlu güvercinler başka kanatlılar için de bir enfeksiyon kaynağı olabilir.

Hastalığın Oluşması:
Güvercinlerde tüberkülozun ortaya çıkışı yaş ve dirence bağlıdır. İlk safhada yaşlı hayvanlar hastalanır. Kuluçka süresi birkaç hafta ile birkaç ay arasındadır ve alınan tetikleyicinin miktarına ve alınma yöntemine bağlıdır. İlk enfeksiyondan sonra hastalık haftalarca veya aylarca sürer. Çoğu zaman 2. yılında bazı belirtiler gösterir.
Gizli oluşan enfeksiyonlarda hedef organda, ki bu genelde bağırsak ve nadiren de akçiğer  veya dış deri olur, bir iltihap oluşur. Tekrarlanan ve büyük miktarlarda tetikleyici alınması ile oluşan vakalarda güvercinler kural olarak kronik olarak seyreden hastalık tipine yakalanırlar. Bu da m.avium’un iltihap yuvasından kan yoluyla vücuda yayılması ve yerleşmesi şeklinde izah edilebilir.
Enfeksiyon türüne ve hedef organa bağlı olarak bağırsak, karaciğer akciğer ve deri tüberkülozu farklılık gösterir.

Hastalık Belirtileri:
Tüberkülozun ilk işaretleri tüylerde matlaşma, zayıflık, kanatların aşağıda taşınması, tüylerin kabarması, dengeli beslenmeye rağmen ağırlık kaybı, göz renginin matlaşması, bitmeyen ve kötü kokan ve içinde sindirilmemiş tohumların bulunduğu ishaldir. Kemik ve eklem tüberkülozunda kalınlaşmış kemik ve eklem, bazen de uyuşukluk ve uçuş problemleri baş gösterir. Şüpheli iltihaplı şişkinlikler göz çevresinde veya deri altında başka bölgelelerde de görülebilir.
Salmada daima sadece birkaç hayvan hastalanır. Bunlarda birkaç hafta içinde ölürler. Ani ölümler tüberküloz değişime uğrayan karaciğer veya dalakta oluşan iç kanama sonucunda meydana gelir. Salmanın uzun süreli tüberküloze maruz kalmasıyla tüberküloz bakterisi o derece çoğalır ki, genç hayvanlarda da ölümler meydana gelir.  

Otopsi:
İç organlardan genellikle karaciğer ve dalak değişime uğramıştır. Aşırı büyümüş, kahverengi-kırmızı ile sarı-kahverengi arası bir renge bürünüp, genelde tek tek veya çok sayıda küçük mercimek büyüklüğünde, pürüzsüz, gri-sarı, sert veya yumuşak tüberküloz düğümleriyle kaplıdırlar.
Daha küçük oluşumlar organ yüzeyini kaplamaz. Doku genelde karaciğer ve dalak yırtılması sonucu kanamanın karın boşluğuna ulaşmasına neden olabilecek kadar kırılgandır. Böbrekler şişmiş, açık renk ve mattır. Bağırsakta da bazı bölgelerinde tek tük veya büyük miktarlarda tüberküloz bakterisine rastlanır. Bu bakteriler buradan bağırsak duvarını geçerek bağırsağa yerleşir, burada düğme büyüklüğünde kistlere dönüşüp buaradan da kitleler halinde  dışkı yoluyla dışarıya atılır.
İnsanlarda güvercinlerden daha fazla görünen primer akciğer enfeksiyonunda akciğerde tek tük veya büyük miktarlarda, arpa ile bezelye büyüklüğü arasında kistler oluşmakta ve zamanla bu kistler birleşerek daha büyük koloniler meydana getirmektedirler. Genel bir tüberkülozda benzer oluşumlar diğer organlarda da meydana gelmektedir.
Göz kenarında da göze ve gözkapağına geçip, açılan ve patlayan  yumuşak kistler oluşabilir. Benzer değişiklikler dış deride, özellikle kafa ve parmak bölgesinde görülebilir. Kemiklerde de, özellikle üst ve alt bacak borumsu kemiklerinde,  ancak kemiklerin kırılmasıyla görülebilecek tüberküloz kistler teşhis edilebilir.

Tedavi:
Tüberküloz hastalığının tedavisi imkansız olduğu için tüm tedavi yöntemleri başarısız olacaktır. Bu nedenle tüberküloz teşhisi konan tüm hayvanlar derhal imha edilmeli ve kimseye zarar vermeyecek şekilde ortadan kaldırılmalıdır. En iyi yöntem tüm salmanın imha edilerek, salma tamamiyle temizlenip dezenfekte edildikten sonra yeni bir filo oluşturulmasıdır. Sağlam gibi görünen hayvanların başka yetiştiricilere verilmesi veya gösteri ve uçuş yarışmalarına katılmak kesinlikle imkansızdır.

Önlem:
Hijyenik iyileştirmeler ile enfeksiyon hastalıklarının taşınmasını engellemek için gerekli yasal düzenlemelere uymanın yanı sıra, kronik olarak zayıflamış olanların belirmesiyle bu hayvanlar bir veteriner kliniğinde kontrol edilmelidir. Komşu salmalarda ve özellikle bugünlerde sık sık oluşturulan güvercin çiftliklerinde tüberkülozun kesinleşmesi akabinde kendi salmamız gerekli prosedüre dahil edilmelidir.
Bunun yanında güvercinlerin diğer kuş ve kanatlı türleriyle her türlü teması engellenmelidir. Güvercinler özellikle tavuklarla bir arada tutulmamalıdır. Satın alınan güvercinlerin tüerküloz görülmeyen salmalardan olmasına dikkat edilmelidir.

Ufuk ALAGÖZ tarafından TGYB için çevirilmiştir.